ایدز چیست؟ راهنمای کامل HIV، علائم، راههای انتقال، تشخیص و درمان


بیماری اچآیوی و ایدز که زمانی با ترس و ناامیدی همراه بود، امروزه به لطف پیشرفتهای چشمگیر علم پزشکی، به یک وضعیت مزمن قابلمدیریت تبدیل شده است.
شما در این مقاله به طور کامل با اچآیوی و نحوه تبدیل آن به مرحله ایدز و علل ابتلا به آن آشنا خواهید شد. سپس راههای شیوع، عوامل خطر و عوارض این بیماری را خواهید شناخت. سپس با راههای کنترل، پیشگیری، درمان و نحوه زندگی با این بیماری را خواهید آموخت. در آخر اطلاعات مربوط به مراکز مربوط به درمان و پیشگیری اچآیوی و ایدز در ایران به شما معرفی خواهد شد.
هدف این مقاله ارائه اطلاعاتی جامع، دقیق و بهروز برای پاسخ به نگرانیهای شما برای پیشگیری، تشخیص و کنترل این بیماری است.
مقدمه و شناخت بیماری
ایدز یا اچ آی وی (HIV) چیست؟
اچآیوی (HIV) مخفف ویروس نقص ایمنی انسانی (human immunodeficiency virus) و ویروسی است که به طور خاص به سیستم ایمنی بدن حمله میکند. این ویروس سلولهای CD4 T را هدف قرار داده و از بین میبرد. سلولهای CD4 T یا helper T cells نوعی گلبول سفید هستند که نقش حیاتی در مبارزه با عفونتها ایفا میکنند. با کاهش تعداد این سلولها، سیستم ایمنی بدن بهتدریج ضعیف میشود و توانایی خود را برای مقابله با عوامل بیماریزا از دست میدهد.
ایدز (AIDS) که مخفف سندرم نقص ایمنی اکتسابی است، پیشرفتهترین مرحله اچآیوی محسوب میشود. این مرحله زمانی تشخیص داده میشود که سیستم ایمنی بدن بهشدت آسیب دیده باشد. این وضعیت معمولاً با کاهش شدید تعداد سلولهای CD4 (کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میلیمتر مکعب خون) یا با بروز یک یا چند عفونت فرصتطلب یا سرطانهای خاص شناسایی میشود. بروز این عفونتها و سرطانها در افرادی با سیستم ایمنی سالم نادر هستند، اما در بیماران مبتلا به ایدز به دلیل ضعف سیستم دفاعی بدن، فرصت رشد و شیوع پیدا میکنند. نکته مهم این است که ویروس اچآیوی حتی در نبود علائم ظاهری، فعال باقی میماند و به تکثیر خود در بدن ادامه میدهد. این ویژگی پنهان بیماری، نیاز به آزمایش را حتی در افرادی که احساس بیماری نمیکنند، حیاتی میسازد؛ زیرا ویروس میتواند به طور خاموش به سیستم ایمنی آسیب برساند و بدون آگاهی فرد، به دیگران نیز منتقل شود.
تفاوت بین HIV و ایدز چیست؟
تفاوت اساسی بین اچآیوی و ایدز در این است که اچآیوی نام ویروسی است که باعث ضعیفشدن سیستم ایمنی بدن میشود، درحالیکه ایدز مرحله پیشرفته و نهایی این ویروس است. همه افراد مبتلا به اچآیوی لزوماً به ایدز مبتلا نمیشوند.
اگر اچآیوی بدون درمان رها شود، ویروس بهتدریج و در طول سالیان متمادی سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکند و در نهایت میتواند به مرحله ایدز منجر شود. بااینحال، با دسترسی به درمانهای مؤثر ضد رتروویروسی (ART)، امروزه اکثر افراد مبتلا به اچآیوی در کشورهای توسعهیافته به مرحله ایدز نمیرسند. تشخیص ایدز با کاهش شمار سلولهای CD4 به زیر ۲۰۰ سلول در میلیمتر مکعب یا بروز عفونتهای فرصتطلب خاص صورت میگیرد.
ایدز چقدر شایع است؟
اچآیوی همچنان یک چالش بزرگ در سطح جهانی است و تا به امروز جان حدود ۴۴.۱ میلیون نفر را گرفته است. انتقال این ویروس در تمام کشورهای جهان ادامه دارد.
بر اساس برآوردهای پایان سال ۲۰۲۴، حدود ۴۰.۸ میلیون نفر در سراسر جهان با اچآیوی زندگی میکنند که ۶۵ درصد از آنها در منطقه آفریقایی سازمان جهانی بهداشت (WHO) ساکن هستند. در همین سال، تقریباً ۶۳۰,۰۰۰ نفر به دلیل اچآیوی جان خود را ازدستدادهاند و تخمین زده میشود که ۱.۳ میلیون نفر بهتازگی به اچآیوی مبتلا شدهاند.
اهداف جهانی برای سال ۲۰۲۵ با عنوان «۹۵-۹۵-۹۵» تعیین شدهاند: ۹۵ درصد از تمام افراد مبتلا به اچآیوی تشخیص داده شوند، ۹۵ درصد از افراد تشخیصدادهشده تحت درمان ضد رتروویروسی قرار گیرند و ۹۵ درصد از افراد تحت درمان این بیماری را سرکوب کنند.
آخرین آمار ایدز در ایران نشان میدهد، در ابتدا که سهم مبتلایان به ایدز بر اساس جنسیت، ۸۱ درصد شامل مردان و ۱۹ درصد شامل زنان میشده است، در سالهای اخیر این الگو تغییر کرده است به طوری که تا پایان نیمه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۳۲ درصد موارد ابتلا به ایدز را زنان و ۶۸ درصد را مردان تشکیل میدهند.
علائم و علتها
علائم ایدز (HIV) چیست؟
علائم اچآیوی و ایدز بسته به فرد و مرحله بیماری بسیار متفاوت است. بسیاری از افراد ممکن است برای سالها هیچ علامتی را تجربه نکنند.
مرحله ۱: وضعیت حاد اچآیوی (Primary infection)
این مرحله معمولاً ۲ تا ۴ هفته پس از ورود ویروس به بدن رخ میدهد. بسیاری از افراد در این دوره یک بیماری شبیه آنفولانزا را تجربه میکنند که ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد.
علائم احتمالی در این مرحله شامل:
- تب
- سردرد
- درد عضلات و مفاصل
- ضایعههای پوستی
- گلودرد، زخمهای دردناک دهانی
- تورم غدد لنفاوی (بهویژه در گردن)
- اسهال
- کاهش وزن
- سرفه و تعریق شبانه
این علائم میتوانند آنقدر خفیف باشند که فرد متوجه آنها نشود.
بااینحال، در این مرحله میزان ویروس در جریان خون (بار ویروسی) بسیار بالا است و بیماری در بدن فرد بهشدت مسری است. این واقعیت که علائم اولیه اچآیوی میتوانند با بسیاری از بیماریهای رایج دیگر اشتباه گرفته شوند، اهمیت انجام آزمایش را دوچندان میکند. تشخیص تنها بر اساس علائم ظاهری میتواند گمراهکننده باشد و به همین دلیل، تنها راه قطعی برای آگاهی از وضعیت اچآیوی، انجام آزمایش است.
مرحله ۲: وضعیت مزمن اچآیوی (Clinical latent infection)
در این مرحله، ویروس اچآیوی همچنان در بدن فعال است و به تکثیر ادامه میدهد، اما بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارند یا عفونتهایی که اچآیوی میتواند ایجاد کند را تجربه نمیکنند. این دوره میتواند برای سالهای طولانی در افرادی که درمان ضد رتروویروسی (ART) دریافت نمیکنند، ادامه یابد. با وجود نبودن علائم، ویروس همچنان میتواند به دیگران منتقل شود.
مرحله ۳: وضعیت علامتدار اچآیوی و پیشرفت به ایدز
با ادامه تکثیر ویروس و ازبینبردن سلولهای ایمنی، سیستم ایمنی به طور قابلتوجهی ضعیف میشود. علائم در این مرحله اغلب ناشی از عفونتهای فرصتطلب یا سرطانها هستند. علائم احتمالی شامل تب مداوم، خستگی شدید، اسهال مزمن، کاهش وزن قابلتوجه، برفک دهان (عفونت قارچی)، زونا، ذاتالریه، تورم مداوم غدد لنفاوی، تعریق و لرز مکرر، لکههای سفید یا ضایعات در دهان و بثورات پوستی است.
علت ابتلا به ایدز یا اچ آی وی چیست؟
اچآیوی توسط یک ویروس ایجاد میشود. این ویروس میتواند از طریق تماس جنسی، تزریق مواد مخدر یا استفاده از سوزن مشترک و تماس با خون آلوده منتقل شود. همچنین میتواند در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی از والدین به کودک نیز منتقل شود.
شما میتوانید از طریق خون، مایع منی، مایعات واژن، شیر مادر و مایعات رکتوم فرد آلوده به اچآیوی مبتلا شوید. در واقع این ویروس میتواند از طریق دهان، مقعد، آلت تناسلی مرد، واژن یا پوست آسیبدیده وارد بدن شما شود.
لازم به ذکر است در حالت عادی این ویروس نمیتواند از پوست شما عبور کند؛ مگر اینکه بریدگی یا زخمی داشته باشید. همچنین شما نمیتوانید با دستدادن یا بغلکردن فرد مبتلا به اچآیوی به این ویروس مبتلا شوید. علاوه بر این، از طریق تماس با اشیا مانند ظروف، صندلی توالت یا دستگیره در که توسط فرد مبتلا به اچآیوی استفاده میشود، این بیماری به شما انتقال پیدا نمیکند. اچآیوی از طریق هوا یا آب یا توسط پشهها، کنهها یا سایر حشرات نیز منتقل نمیشود.
آیا میتوان از طریق بوسیدن به HIV مبتلا شد؟
ازآنجاییکه HIV از طریق بزاق دهان منتقل نمیشود، بوسیدن راه رایجی برای ابتلا به این بیماری نیست. اما در شرایط خاص، مثلاً اگر هر دو نفر زخمهای باز در دهان خود داشته باشند یا لثههایشان خونریزی داشته باشد، احتمال ابتلا به HIV از طریق بوسیدن با دهان باز وجود دارد.
اچآیوی HIV چگونه به ایدز تبدیل میشود؟
اچآیوی بهتدریج و در طول زمان، سلولهای CD4 T را از بین میبرد. هر چه تعداد سلولهای CD4 کمتر شود، سیستم ایمنی ضعیفتر میگردد. پیشرفت این بیماری به ایدز زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بهشدت آسیب دیده باشد و منجر به کاهش شمار CD4 به زیر ۲۰۰ سلول در میلیمتر مکعب یا بروز عفونتهای فرصتطلب و سرطانها میشود.
بدون درمان، اچآیوی اغلب در حدود ۸ تا ۱۰ سال به ایدز تبدیل میشود. امید به زندگی بدون درمان در مرحله ایدز معمولاً حدود ۳ سال است.
نحوه شیوع HIV چگونه است؟
اچآیوی از طریق تماس با مایعات خاص بدن فرد آلوده؛ مانند خون، مایع منی، مایع پیش منی، مایعات رکتوم، مایعات واژن و شیر مادر منتقل میشود. برای انتقال، این مایعات باید با غشای مخاطی (مانند رکتوم، واژن، آلت تناسلی، دهان) یا زخم و بافت آسیبدیده تماس پیدا کنند یا مستقیماً به جریان خون تزریق شوند.
راههای اصلی انتقال این بیماری عبارتند از:
- تماس جنسی: شایعترین راه انتقال این ویروس است. رابطه جنسی واژینال یا مقعدی بدون کاندوم بالاترین خطر را در این زمینه دارد. رابطه جنسی دهانی خطر کمتری دارد، اما در صورت وجود زخمهای دهانی، امکانپذیر است.
- استفاده مشترک از سوزن و سرنگ: به اشتراک گذاشتن تجهیزاتی مانند سوزن و سرنگ آلوده به خون، در کارهایی مانند انجام تتو، پیرسینگ یا مصرف مواد مخدر خطر بالایی برای انتقال اچآیوی دارد.
- انتقال از مادر به کودک: این ویروس از فرد باردار مبتلا به اچآیوی به نوزادش در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل میشود.
- انتقال خون و کارهای پزشکی غیربهداشتی: خطر انتقال از طریق انتقال خون در کشورهایی که غربالگری انجام میدهند بسیار پایین است. بااینحال، تزریقات نامطمئن یا اقدامات پزشکی با ابزار جراحی غیر استریل میتوانند اچآیوی را منتقل کنند.
راههای عدم انتقال ایدز:
اچآیوی از طریق تماسهای عادی مانند در آغوش گرفتن، دستدادن، به اشتراک گذاشتن غذا، آب، ظروف، نیش حشرات، هوا یا آب منتقل نمیشود.
عوامل خطر ایدز یا اچآیوی چیست؟
هر فردی در هر سن، نژاد و جنسیتی به اچآیوی و ایدز مبتلا شود. بااینحال، برخی عوامل خطر، احتمال ابتلا را افزایش میدهند:
- رابطه جنسی محافظت نشده: داشتن رابطه جنسی بدون کاندوم، بهویژه با شرکای متعدد یا افرادی که وضعیت اچآیوی آنها نامشخص است، بیشترین خطر را دارد. رابطه جنسی مقعدی خطرناکتر از رابطه جنسی واژینال است.
- استفاده مشترک از سوزن یا سرنگ: استفاده مشترک از سوزنها، سرنگها یا سایر تجهیزات در تزریق مواد مخدر، انجام تتو و پیرسینگ از راههای پرخطر برای انتقال است.
- عفونتهای مقاربتی دیگر (STIs): داشتن سایر عفونتهای مقاربتی (مانند سیفلیس، تبخال، کلامیدیا، سوزاک) میتواند خطر ابتلا به اچآیوی را افزایش دهد، زیرا اغلب باعث ایجاد زخمهای باز روی اندام تناسلی میشوند که ورود اچآیوی به بدن را آسانتر میکنند.
- اقدامات پزشکی ناامن: دریافت تزریقات نامطمئن، انتقال خون یا پیوند بافت یا انجام اقدامات پزشکی شامل برش یا سوراخکردن غیر استریل، بهویژه در کشورهایی که غربالگری استاندارد ندارند.
- جراحات تصادفی با سوزن: خطر پایین اما برای کارکنان بیمارستانها ممکن است.
- بار ویروسی: بار ویروسی فرد (میزان اچآیوی در خون) به طور قابلتوجهی بر خطر انتقال تأثیر میگذارد؛ بار ویروسی بالاتر به معنای خطر بالاتر است.
- مصرف الکل یا مواد مخدر: این مورد میتواند امکان انجام کارهای پرخطر و بدون فکر را افزایش دهد.
عوارض ایدز یا اچآیوی چیست؟
ویروس اچآیوی بهشدت سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکند و فرد را در برابر انواع عفونتها و برخی سرطانها بسیار آسیبپذیر میسازد. این عوارض اغلب بهعنوان عفونتهای فرصتطلب شناخته میشوند؛ زیرا از ضعف سیستم ایمنی سوءاستفاده میکنند.
عفونتهای شایع در اچآیوی و ایدز (فرصتطلب):
- ذاتالریه پنوموسیستیس: یک عفونت قارچی که در افراد مبتلا به اچآیوی، شایعترین علت ذاتالریه است.
- کاندیدیازیس: یک عفونت قارچی شایع مرتبط با اچآیوی که باعث ایجاد پوشش سفید ضخیم روی دهان، زبان، مری یا واژن میشود.
- سل: سل یکی از علل اصلی مرگومیر در میان افراد مبتلا به ایدز در جهان است و یک عفونت فرصتطلب شایع مرتبط با اچآیوی محسوب میشود.
- سیتومگالوویروس: این ویروس تبخال شایع، از طریق مایعات بدن منتقل میشود و زمانی که سیستم ایمنی ضعیف میشود، فعال شده و به طور بالقوه به چشمها، سیستم گوارش، ریهها یا سایر اندامها آسیب میرساند.
- مننژیت کریپتوکوکی: یک عفونت شایع سیستم عصبی مرکزی مرتبط با اچآیوی است که توسط قارچی در خاک ایجاد میشود و منجر به التهاب غشاها و مایع اطراف مغز و نخاع میگردد.
- توکسوپلاسموز: ناشی از یک انگل که عمدتاً توسط گربهها منتقل میشود و میتواند منجر به بیماری قلبی و تشنج در صورت گسترش به مغز شود و ممکن است کشنده باشد.
- ایزوسپوریازیس و کریپتوسپوریدیوزیس مزمن روده: بیماریهای اسهالی مزمن و طولانی.
- زخمهای تبخال سیمپلکس: زخمهایی به شکل تاول که بهبود نمییابند.
- مایکوباکتریوم آویوم کمپلکس (MAC) و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس: عفونتهای باکتریایی که بر دستگاه تنفسی تأثیر میگذارند و عمدتاً ریوی هستند ولی میتوانند خارج ریوی هم باشند.
سرطانهای شایع در اچآیوی و ایدز:
- لنفوم: این سرطان در گلبولهای سفید خون منشأ میگیرد و اغلب ابتدا بهصورت تورم بدون درد غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل یا کشاله ران ظاهر میشود.
- سارکوم کاپوسی: توموری در دیواره رگهای خونی است که معمولاً بهصورت ضایعات صورتی، قرمز یا بنفش روی پوست و در دهان ظاهر میشود و میتواند اندامهای داخلی مانند ریهها و سیستم گوارش را نیز درگیر کند.
- سرطانهای مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): این موارد شامل سرطانهای مقعد، دهان و دهانه رحم هستند.
سایر عوارض:
- سندرم تحلیلبرنده: اچآیوی و ایدز درماننشده میتواند منجر به کاهش وزن قابلتوجهی شود که اغلب با اسهال، ضعف و تب همراه است.
- عوارض مغزی و سیستم عصبی: اچآیوی میتواند علائم عصبی مانند گیجی، فراموشی، افسردگی، اضطراب و مشکل در راهرفتن ایجاد کند.
- بیماری کلیوی (نفروپاتی مرتبط با اچآیوی – HIVAN): شامل التهاب فیلترهای کوچک در کلیهها است که مایعات اضافی و مواد زائد را از خون خارج میکنند.
- بیماری کبد: بیماری کبد در این شرایط نیز یک عارضه مهم است؛ بهویژه در افرادی که همزمان به هپاتیت B یا هپاتیت C نیز مبتلا هستند.
تشخیص و آزمایشها
ایدز چگونه تشخیص داده میشود؟
تنها راه قطعی برای تشخیص اچآیوی، انجام آزمایش است. تشخیص این بیماری از طریق آزمایش خون یا بزاق انجام میشود.
انواع آزمایشهای اچآیوی:
- آزمایشهای آنتیژن – آنتیبادی: این آزمایشها هم آنتیژنهای اچآیوی (اجزای ویروس) و هم آنتیبادیها (پاسخ ایمنی بدن به ویروس) را شناسایی میکنند. آنتیژنها معمولاً در عرض چند هفته پس از مواجهه با اچآیوی در خون ظاهر میشوند، درحالیکه تولید آنتیبادیها ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. این آزمایشها با خون انجام شده و نتیجه مثبت میتواند ۲ تا ۶ هفته پس از مواجهه با اچآیوی ظاهر شود.
- آزمایشهای آنتیبادی: این آزمایشها فقط آنتیبادیهای اچآیوی را در خون یا بزاق تشخیص میدهند. اکثر آزمایشهای سریع اچآیوی، از جمله آزمایشهای خانگی، از نوع آنتیبادی هستند. نتیجه مثبت در این آزمایشها ممکن است ۳ تا ۱۲ هفته پس از مواجهه با اچآیوی ظاهر شود.
- آزمایشهای اسید نوکلئیک (NATs) و آزمایش بار ویروسی: این آزمایشها به طور مستقیم ویروس را در خون با اندازهگیری بار ویروسی (میزان ویروس) جستجو میکنند. این آزمایشها با خون انجام میشوند و اولین آزمایشی هستند که پس از مواجهه با اچآیوی مثبت میشوند و میتوانند اچآیوی را در عرض چند روز تا چند هفته تشخیص دهند. این آزمایشها ممکن است توسط پزشک در صورت مشکوک بودن به مواجهه با اچآیوی در چند هفته گذشته توصیه شوند.
آزمایشهای ایدز برای مرحلهبندی بیماری و درمان
پس از تشخیص اچآیوی، آزمایشهای بیشتری برای مرحلهبندی بیماری، راهنمایی تصمیمات درمانی و نظارت بر پیشرفت بیماری مورد نیاز است. این آزمایشها به پزشکان کمک میکنند تا درمانی مؤثر را برای هر بیمار تعیین کنند.
آزمایشهای کلیدی:
- شمارش سلولهای CD4 T: این آزمایش تعداد سلولهای CD4 T را در خون اندازهگیری میکند. این سلولها هدف اصلی اچآیوی هستند و تعداد آنها نشاندهنده قدرت سیستم ایمنی است.
- بار ویروسی (HIV RNA): این آزمایش میزان ویروس اچآیوی را در خون اندازهگیری میکند. هدف اصلی درمان ضد رتروویروسی (ART) دستیابی به بار ویروسی غیرقابلتشخیص است، به این معنی که ویروس به حدی پایین است که در آزمایشهای استاندارد نشان داده نمیشود. بار ویروسی غیرقابلتشخیص به طور قابلتوجهی خطر عفونتهای فرصتطلب و انتقال ویروس را کاهش میدهد.
- مقاومت دارویی (آزمایشهای ژنوتیپ و فنوتیپ): این آزمایش تعیین میکند که آیا سویه خاصی از اچآیوی به داروهای خاصی مقاومت پیدا کرده است یا خیر. این اطلاعات برای انتخاب مؤثرترین رژیم درمانی ART بسیار مهم است.
آزمایشهای بالینی
علاوه بر آزمایشهای مرحلهبندی و نظارت بر درمان، متخصصان مراقبتهای بهداشتی ممکن است آزمایشهای دیگری را برای بررسی عفونتهای همزمان یا عوارض شایع تجویز کنند. نمونههایی از این آزمایشها عبارتند از آزمایش سل، عفونت ویروس هپاتیت B یا C، سایر عفونتهای مقاربتی، آسیب کبدی یا کلیوی، عفونت دستگاه ادراری، سرطان دهانه رحم و مقعد، سیتومگالوویروس و توکسوپلاسموز.
درمان و داروها
راههای درمان ایدز یا اچآیوی چیست؟
باید بهوضوح بیان کرد که در حال حاضر هیچ درمانی برای اچآیوی و ایدز وجود ندارد که ویروس را به طور کامل از بدن حذف کند. بااینحال، داروهای بسیار مؤثری در دسترس هستند که میتوانند ویروس را کنترل کرده و از بروز عوارض جلوگیری کنند.
- درمان ضد رتروویروسی (ART): درمان استاندارد برای اچآیوی، درمان ضد رتروویروسی (ART) است. این درمان برای هر فردی که به اچآیوی مبتلا شده است، بدون توجه به مرحله بیماری یا شمارش CD4، توصیه میشود. ART معمولاً شامل ترکیبی از دو یا چند دارو از دستههای مختلف است که بهصورت روزانه مصرف میشوند و اغلب در یک قرص واحد ترکیب شدهاند. گزینههای تزریقی جدیدتری نیز در دسترس هستند که اثر طولانیتری دارند.
هدف اصلی ART کاهش میزان اچآیوی در خون (بار ویروسی) به سطحی غیرقابلتشخیص است. این درمان همچنین از ایجاد سویههای جدید مقاوم به دارو جلوگیری میکند، سیستم ایمنی را قوی نگه میدارد و به سلولهای CD4 اجازه میدهد تا بهبود یابند. علاوه بر این، ART احتمال ابتلا به عفونتهای فرصتطلب را کاهش میدهد و مهمتر از همه، از انتقال اچآیوی به دیگران جلوگیری میکند. - مهارکنندههای ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی (NNRTIs): این داروها پروتئینی را که اچآیوی برای تکثیر خود به آن نیاز دارد، غیرفعال میکنند.
- مهارکنندههای ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی یا نوکلئوتیدی (NRTIs): اینها نسخههای معیوبی از بلوکهایی هستند که اچآیوی برای تکثیر خود به آنها نیاز دارد.
- مهارکنندههای پروتئاز (PIs): این داروها پروتئاز اچآیوی را غیرفعال میکنند که پروتئین دیگری است که اچآیوی برای تکثیر به آن نیاز دارد.
- مهارکنندههای اینتگراز: اینها عملکرد اینتگراز را متوقف میکنند، پروتئینی که اچآیوی برای واردکردن ماده ژنتیکی خود به سلولهای CD4 T از آن استفاده میکند.
- مهارکنندههای ورود یا فیوژن: این داروها از ورود اچآیوی به سلولهای CD4 T جلوگیری میکنند.
- داروهای دیگر: شامل آنتاگونیستهای CCR5، مهارکنندههای اتصال، مهارکنندههای پس از اتصال و تقویتکنندههای فارماکوکینتیک میشود.
پاسخ به درمان
پایبندی دقیق به درمان ضد رتروویروسی (ART) برای اثربخشی آن حیاتی است. عدم مصرف دارو یا فراموشی دوزها میتواند منجر به جهش ویروس و ایجاد مقاومت دارویی شود. متخصصان مراقبتهای بهداشتی به طور منظم (مثلاً هر ۳ تا ۶ ماه) بار ویروسی و شمارش سلولهای CD4 T را برای ارزیابی اثربخشی درمان پایش میکنند.
همانطور که اشاره کردیم هدف اصلی درمان، کاهش بار ویروسی به سطحی غیرقابلتشخیص است. این وضعیت معمولاً حدود ۶ ماه پس از شروع مصرف روزانه دارو به دست میآید.
مهمتر از همه، بار ویروسی غیرقابلتشخیص به این معنی است که فرد نمیتواند اچآیوی را از طریق رابطه جنسی به شرکای خود منتقل کند.
با درمان مداوم ART و حفظ بار ویروسی غیرقابلتشخیص، افراد مبتلا به اچآیوی میتوانند زندگی طولانی و سالمی داشته باشند، تقریباً بهاندازه افرادی که اچآیوی ندارند.
پیشگیری، مدیریت و کنترل
چگونه از ابتلا به ایدز پیشگیری کنیم؟
- استفاده از کاندوم: استفاده از کاندوم در تمام روابط جنسی بسیار مؤثر است.
- عدم استفاده مشترک از سوزن: هرگز سوزن، سرنگ یا سایر تجهیزات تزریق را به اشتراک نگذارید.
- پروفیلاکسی پیش از مواجهه (PrEP): افراد اچآیوی منفی که در معرض خطر بالای ابتلا به اچآیوی هستند، میتوانند روزانه داروهای خوراکی یا تزریقی طولانیاثر را برای کاهش خطر خود مصرف کنند. این روش برای افرادی که شریک جنسی مبتلا به اچآیوی دارند، به طور مداوم از کاندوم استفاده نمیکنند، یا اخیراً به عفونتهای مقاربتی مبتلا شدهاند، توصیه میشود.
- پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP): یک داروی اضطراری اچآیوی است که پس از یک مواجهه احتمالی (مانند رابطه جنسی محافظت نشده یا جراحت با سوزن) برای جلوگیری از استقرار ویروس مصرف میشود. PEP باید ظرف ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از مواجهه شروع شود و به مدت ۲۸ روز بهصورت روزانه مصرف گردد.
- درمان اچآیوی بهعنوان پیشگیری (TasP): افرادی که با اچآیوی زندگی میکنند و درمان ART را طبق دستور مصرف کرده و بار ویروسی غیرقابلتشخیص را حفظ میکنند، نمیتوانند اچآیوی را از طریق رابطه جنسی به دیگران منتقل کنند.
- آزمایش اچآیوی: آگاهی از وضعیت اچآیوی برای پیشگیری حیاتی است.
- پیشگیری از ابتلا عفونتهای مقاربتی: آزمایش و درمان سایر عفونتهای مقاربتی میتواند خطر ابتلا به اچآیوی را کاهش دهد.
- پیشگیری از انتقال از مادر به کودک: داروهای ضد رتروویروسی میتوانند از انتقال اچآیوی از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان و شیردهی جلوگیری کنند.
زندگی با ایدز
سبک زندگی برای ایدز
با درمان مناسب، افراد مبتلا به اچآیوی میتوانند زندگی طولانی، سالم و رضایتبخشی داشته باشند. سبک زندگی با ایدز شامل رعایت برخی نکات است که به افراد مبتلا کمک زیادی میکند:
- پایبندی به درمان: مصرف دقیق و روزانه داروهای ART برای حفظ سلامت، جلوگیری از عوارض و مقاومت دارویی کاملاً حیاتی است.
- رژیم غذایی سالم و ایمنی مواد غذایی: داشتن رژیم غذایی غنی از میوهها، سبزیهای تازه، غلات کامل و پروتئین بدون چربی برای قوی ماندن و حمایت از سیستم ایمنی توصیه میشود. برای جلوگیری از ابتلا به بیماریهای مرتبط با غذا باید نکاتی از جمله پخت کامل گوشت، اجتناب از محصولات لبنی غیرپاستوریزه، تخممرغ خام یا غذاهای دریایی خام مانند صدف، سوشی یا ساشیمی رعایت شود. همچنین، توصیه میشود آب مصرفی از نظر ایمنی مطمئن باشد.
- واکسیناسیون مناسب: دریافت واکسیناسیونهای مناسب (مانند ذاتالریه، آنفولانزا، کووید-۱۹، HPV، هپاتیت A/B) برای جلوگیری از عفونتهای شایع ضروری است. اکثر واکسنهای غیرزنده ایمن هستند؛ اما اکثر واکسنهای حاوی ویروس زنده به دلیل ضعف سیستم ایمنی ایمن نیستند. با اینحال برخی واکسنهای زنده (مثل MMR و واریسلا) در افراد دارای HIV با CD4 ≥200 میتوانند مجاز باشند. (در این حالت معیار CD4 مهم است.)
- مراقبت از حیوانات خانگی: باید توجه داشت که برخی حیوانات میتوانند انگلهایی را حمل کنند که ممکن است در افراد اچآیوی مثبت باعث عفونت شوند (مانند توکسوپلاسموز از مدفوع گربه یا سالمونلا از خزندگان). شستشوی کامل دستها پس از دستزدن به حیوانات خانگی یا تمیزکردن بستر آنها توصیه میشود.
- سلامت روان: رسیدگی به مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب که میتوانند عوارض عصبی اچآیوی یا ناشی از بار عاطفی زندگی با این بیماری باشند، بسیار مهم است.
- معاینات پزشکی منظم: ویزیتهای منظم با پزشک برای بررسی بار ویروسی، شمارش CD4 و مدیریت هرگونه عوارض جانبی یا بیماریهای همزمان ضروری است.
آیا در صورت ابتلا به HIV میتوانم باردار شوم؟
بله فرد مبتلا به اچآیوی میتواند باردار شود. اچآیوی تأثیر منفی بر شانس باردارشدن ندارد. اگر فرد مبتلا به اچآیوی تمایل به بارداری دارد، باید قبل از بارداری با پزشک خود مشورت کند.
اچآیوی میتواند در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی به نوزاد منتقل شود. بااینحال، مصرف داروهای ضد رتروویروسی (ART) در طول بارداری، زایمان و شیردهی میتواند خطر انتقال اچآیوی به نوزاد را به طور قابلتوجهی کاهش دهد. هنگامی که فرد باردار بار ویروسی غیرقابلتشخیص دارد، خطر انتقال پریناتال کمتر از یک درصد است. پزشکان برای کاهش بیشتر خطر انتقال به سطح بسیار پایین، تغذیه با شیرخشک را بهجای شیر مادر توصیه کنند، اگرچه شیردهی با بار ویروسی غیرقابلتشخیص نیز گزینهای با خطر بسیار پایین محسوب میشود.
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
- مواجهه مشکوک (فوری): اگر فکر میکنید در ۷۲ ساعت گذشته در معرض اچآیوی قرار گرفتهاید (مثلاً رابطه جنسی محافظت نشده، استفاده مشترک از سوزن)، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. این اقدام برای دریافت پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP) است که میتواند از عفونت جلوگیری کند.
- مواجهه مشکوک (بیش از ۷۲ ساعت): اگر مواجهه بیش از ۷۲ ساعت پیش بوده است، یا اگر علائم شبیه آنفولانزا دارید و به اچآیوی مشکوک هستید، برای آزمایش اچآیوی به پزشک مراجعه کنید.
- پس از تشخیص: اگر تشخیص اچآیوی دریافت کردهاید، باید هر چه سریعتر درمان ضد رتروویروسی (ART) را شروع کنید.
- علائم جدید یا بدتر شدن (در صورت تشخیص قبلی): اگر قبلاً با اچآیوی زندگی میکنید، دستورالعملهای پزشک خود را دنبال کنید. در صورت تجربه علائم جدیدی مانند تب، تعریق شبانه، اسهال یا هر تغییر نگرانکننده دیگر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید، زیرا این علائم میتوانند نشاندهنده عفونت یا پیشرفت بیماری باشند.
- غربالگری روتین: هر فرد بین ۱۳ تا ۶۴ سال باید حداقل یکبار آزمایش اچآیوی دهد؛ افرادی که عوامل خطر دارند باید بیشتر آزمایش شوند.
مراکز یا انجمنهای ایرانی که افراد مبتلا به ایدز
در ایران، مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری و ایدز که اغلب زیر نظر دانشگاههای علوم پزشکی فعالیت میکنند، نقش کلیدی در ارائه خدمات به افراد مبتلا به اچآیوی و همچنین مشاوره و پیشگیری ایفا میکنند. این مراکز در شهرهای مختلف کشور در دسترس هستند و خدمات متنوعی را ارائه میدهند.
۱. مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری (زیر نظر دانشگاههای علوم پزشکی)
این مراکز در سراسر کشور، خدمات مشاورهای محرمانه، آزمایشهای تشخیصی و راهنماییهای درمانی را ارائه میدهند. در ادامه، به تفکیک شهرها، برخی از این مراکز معرفی میشوند:
مراکز مشاوره در استانهای مختلف:
- اردبیل: خیابان امام، بین میدان شریعتی و چهارراه امام، روبروی بانک رفاه، داخل کوچه، درمانگاه رازی، مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری و ایدز
- ارومیه: خیابان کشانی، مرکز بهداشت شماره ۶ شهری
- آستارا: مرکز بهداشتی درمانی شهید محمدزاده، جنب بیمارستان شهید بهشتی
- جهرم: خیابان امام خمینی، مرکز بهداشتی درمانی شماره ۲ شهری
- شهرکرد: میدان دفاع مقدس، بلوار دلاوران بسیج (فلکه خاتون به سمت فلکه کوزهگری)، انتهای خیابان لاوان، مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری
- کرمانشاه: پایگاههای مشاوره رشیدی، ثامنالائمه، حاج دایی واقع در کرمانشاه و پایگاههای مشاوره اسلامآباد غرب، پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، سمنگاور، گیلانغرب، قصرشیرین، هرسین
- کیش: بلوار خاتمالانبیا، خیابان اقبال، مرکز بهداشت و درمان کیش، کلینیک مثلثی بیماریهای رفتاری
- گرگان: بلوار ناهارخوران، روبروی عدالت ۹۷، مرکز بهداشتی درمانی شماره ۵ شهری (قلعه حسن)؛ همچنین خیابان سر خواجه، مجتمع سروش، طبقه دوم، مرکز مشاوره هلالاحمر
- نیشابور: خیابان کمالآباد، مرکز بهداشتی درمانی دیباج، پایگاه مشاوره بیماریهای رفتاری شهید دیباج
مراکز مشاوره در استان تهران برای بیماری ایدز:
استان تهران دارای چندین مرکز مشاوره تخصصی است که زیر نظر دانشگاههای علوم پزشکی مختلف فعالیت میکنند:
مراکز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران:
- مرکز مشاوره بیمارستان امام خمینی: انتهای بلوار کشاورز، بیمارستان امام خمینی، جنب بخش عفونی. تلفن: ۶۶۹۱۱۲۹۶-۰۲۱
- مرکز مشاوره زمزم: خیابان قلعه مرغی، خیابان زمزم، کوچهباغ، جنب مرکز بهداشتی درمانی شهید احمدی. تلفن: ۵۵۸۴۱۲۲۲-۰۲۱
- مرکز مشاوره عظیمآباد (شهرری): شهرری، خیابان شهید رجایی، ۱۳ آبان، خیابان شهید رشیدی، بعد از ورزشگاه، جنب مرکز بهداشتی درمانی عظیمآباد. تلفن: ۵۵۰۰۸۲۲۲-۰۲۱
- مرکز مشاوره اسلامشهر: اسلامشهر، خیابان امام محمدباقر (ع)، میدان ۴، روبروی ورزشگاه ۲۲ بهمن، جنب مرکز بهداشتی درمانی موسیآباد. تلفن: ۵۶۳۶۸۸۵۵-۰۲۱
مراکز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی:
- مرکز مشاوره دربند: میدان قدس، خیابان دربند. تلفن: ۲۲۷۳۸۲۶۳-۰۲۱
- مرکز مشاوره دگمهچی: خیابان رسالت، خیابان کرمان جنوبی، کوچه زرین قبایی، درمانگاه دگمهچی. تلفن: ۲۲۳۰۳۷۹۲-۰۲۱
- مرکز مشاوره بوعلی: خیابان دماوند، بعد از میدان امام حسین، خیابان شهید منتظری، انتهای بلوار اسدی، پشت بیمارستان بوعلی. تلفن: ۳۳۳۳۷۰۰۰-۰۲۱
- مرکز مشاوره لقمان حکیم: خیابان کارگر جنوبی، خیابان کمالی، بیمارستان لقمان. تلفن: ۵۶۰۲۵۴۰۶-۰۲۱
- مرکز مشاوره ورامین: روبروی شبکه بهداشت و درمان ورامین، جنب پایگاه بهداشتی درمانی ورامین. تلفن: ۳۶۲۸۰۰۳۹-۰۲۱
- مرکز مشاوره مسیح دانشوری: خیابان باهنر (نیاوران)، دارآباد، بیمارستان مسیح دانشوری. تلفن: ۲۷۱۲۲۴۴۱-۰۲۱
- پایگاه مشاوره دماوند: دماوند، بلوار شهید بهشتی، بین شهید ریاضتی و شهید حسین فهمیده، مرکز جیالرد. تلفن: ۷۶۳۱۷۱۳۳-۰۲۱
مراکز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران:
- مرکز مشاوره والفجر: خیابان آزادی، بلوار استاد معین، خیابان شهید دستغیب غربی. تلفن: ۶۶۰۳۸۹۲۰-۱-۰۲۱
- مرکز مشاوره شهریار: خیابان آهنگران، شبکه بهداشت و درمان قدیم. تلفن: ۶۵۲۶۳۸۰۰-۰۲۱
- مرکز مشاوره شهید صبوری (بهارستان): سلطانآباد. تلفن: ۵۶۳۳۴۶۴۶-۰۲۱
- مرکز شهید شاطریان (رباطکریم): انتهای خیابان مصلی، بلوار شهید کمالی. تلفن: ۵۶۴۲۳۳۶۴
۲. انجمنها و پلتفرمهای آنلاین برای افراد مبتلا به ایدز (اچآیوی)
علاوه بر مراکز دولتی، برخی پلتفرمهای آنلاین نیز در زمینه اطلاعرسانی و مشاوره فعالیت میکنند:
- ایران اچآیوی (IRAN HIV): این پلتفرم خود را بهعنوان یک مجله تخصصی آنلاین و مرکز مشاوره تخصصی ایدز در ایران معرفی میکند. هدف آن ارائه اطلاعات کامل و سازنده در خصوص بیماری ایدز، تشخیص، پیشگیری، درمان، راههای انتقال، زندگی با بیماری و سلامت جنسی است. این پلتفرم با همکاری متخصصان و مشاوران، خدمات مشاورهای تخصصی در زمینه ایدز و روابط زناشویی نیز ارائه میدهد.
- مرکز تحقیقات ایدز ایران (IRCHA): این مرکز به عنوان اولین مرکز تحقیقات آکادمیک در زمینه تحقیقات پایه و جامعهمحور اچآیوی و ایدز در ایران، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران (TUMS)، فعالیت خود را از سال ۲۰۰۵ آغاز کرده و در سال ۲۰۰۷ تأییدیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران را دریافت نموده است. مرکز تحقیقات ایدز ایران بر تقویت زیرساختهای پژوهشی، تمرکز بر جنبههای پیشگیرانه، اپیدمیولوژیک، اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی اچآیوی/ایدز، رفتارهای پرخطر در جمعیتهای هدف و سوءمصرف مواد مخدر، و گسترش روابط منطقهای، ملی و بینالمللی تأکید دارد.
۳. آزمایشگاههای تشخیص اچآیوی و ایدز
برخی آزمایشگاههای خصوصی در شهرهای مختلف ایران نیز خدمات تست اچآیوی را ارائه میدهند که میتوانند برای تشخیص تخصصی مورداستفاده قرار گیرند:
شیراز:
- آزمایشگاه اهورا: معالی آباد، بین خیابان دوستان و خلبانان، نبش کوچه ۲۳، مجتمع پزشکی اداری اهورا، طبقه ۴، واحد ۴۶.
- آزمایشگاه دکتر صالحی: خیابان زند، روبروی هتل پارس، کوچه ۴۷.
- آزمایشگاه سامان: خیابان اردیبهشت غربی، حدفاصل فلسطین و ملاصدرا، مجتمع پزشکی سامان.
- آزمایشگاه رایان: معدل غربی، حدفاصل فلسطین و هفتتیر قبل از مدرسه دکتر حسابی پلاک ۱۸۰.
تهران:
- آزمایشگاه جردن: بلوار جردن (نلسون ماندلا)، نرسیده به میرداماد، خیابان برادران عمدی، پلاک ۹.
- آزمایشگاه پاتوبیولوژی فروردین: خیابان امام خمینی، تقاطع کارون، ساختمان پزشکان کارون.
- آزمایشگاه آلبرت: خیابان پیروزی، جنب پمپبنزین سهراه سلیمانیه، پلاک ۶۱۱.
اصفهان:
- آزمایشگاه بصیر: خیابان فردوسی، ابتدای خیابان سیدعلیخان، جنب ساختمان فرزین.
یادداشتی از تیم دارو دات کام برای شما
روشهای درمانی ایدز از زمان اوج اپیدمی ایدز تاکنون پیشرفت زیادی داشتهاند. اگر بیماری شما زود تشخیص داده شود و بتوانید داروهای ART را مصرف کنید، بهترین شانس را برای داشتن یک زندگی طولانی دارید. افرادی که امروزه با HIV زندگی میکنند، میتوانند کار کنند، زندگی اجتماعی و خانوادگی فعالی داشته باشند و روابط رضایتبخشی را دنبال کنند. در واقع، این روند میتواند تأثیر مثبتی بر رفاه شما داشته باشد.
درحالیکه ما در زمینه درمانها پیشرفت زیادی کردهایم، متأسفانه، انگهای اجتماعی پیرامون HIV هنوز پابرجاست. علاوه بر احساس ترس و عدم اطمینانی که تشخیص جدید میتواند به همراه داشته باشد، ممکن است از خود بپرسید که اطرافیانتان چگونه واکنش نشان خواهند داد. اگر در مورد آزمایش یا درمان مردد هستید، یا اگر مطمئن نیستید که مراحل بعدی شما چیست، میتوانید با یک مراکز متخصص در HIV تماس بگیرید. به یاد داشته باشید که شما شایسته حمایت، دلسوزی و مراقبتهای بهداشتی با کیفیت بالا هستید.